Ο πόνος του καρκίνου είναι πολύ συνηθισμένος. Υπολογίζεται ότι τέσσερις στους δέκα πάσχοντες από αρχόμενο καρκίνο και σχεδόν εννέα στους δέκα ασθενείς με τελικού σταδίου καρκίνου υποφέρουν καθημερινά από πόνο εξαιτίας της ασθενείας τους. Ωστόσο, ο πόνος μπορεί και πρέπει να αντιμετωπίζεται.
Σχεδόν 3,5 εκατομμύρια πάσχοντες από καρκίνο σε όλο τον κόσμο υποφέρουν καθημερινά από πόνο που προέρχεται από την ασθένειά τους. Σύμφωνα με μελέτες του Παγκόσμιου Οργανισμού Υγείας (ΠΟΥ), στις βιομηχανικά αναπτυγμένες χώρες ο πόνος δεν αντιμετωπίζεται σε όλους τους ασθενείς, ενώ στις υπό ανάπτυξη χώρες αντιμετωπίζεται στους περισσότερους ασθενείς ελάχιστα ή καθόλου.
Τα πιο κοινά αίτια για την κακή αντιμετώπιση του πόνου είναι αυτά που σχετίζονται με τον άρρωστο και την οικογένειά του και εκείνα που σχετίζονται με το γιατρό και το νοσηλευτικό προσωπικό. Η εσφαλμένη εντύπωση ότι ο πόνος από καρκίνο δεν θεραπεύεται, η μη σωστή ενημέρωση για συστηματική λήψη των αναλγητικών φαρμάκων, η κακή επικοινωνία ασθενούς και ιατρού, καθώς και η έλλειψη επικοινωνίας του ασθενούς με το οικογενειακό του περιβάλλον οδηγούν στη μη σωστή αντιμετώπιση του καρκινικού πόνου.
Εξάλλου, η μη επαρκής εκπαίδευση των ιατρών σε θέματα θεραπείας του πόνου και παρηγορητικής αγωγής οδηγεί σε χορήγηση ανεπαρκών ποσοτήτων ναρκωτικών αναλγητικών, λανθασμένη εφαρμογή παρεμβατικών μεθόδων ή ανεπαρκή ψυχοκοινωνική υποστήριξη τουαρρώστου και της οικογένειάς του.
Επιπλέον, η ανεπαρκής νομική και κυβερνητική συμπαράσταση και η έλλειψη ικανοποιητικού αριθμού ειδικών μονάδων αντιμετώπισης πόνου σε παγκόσμια κλίμακα οδηγούν στη θλιβερή διαπίστωση του ΠΟΥ για τους 3,5 εκατομμύρια καρκινοπαθείς που υποφέρουν από πόνο ο οποίος δεν αντιμετωπίζεται σωστά.
Συχνό φαινόμενο
Η συχνότητα εμφάνισης πόνου σε ασθενείς με καρκίνο αρχομένου σταδίου είναι 30-40% ενώ στο τελικό στάδιο, ανάλογα με την εντόπιση της νεοπλασίας, κυμαίνεται σε ποσοστό 80-90%. Αντίθετα με την αντίληψη ότι ο πόνος συμβαδίζει με τον καρκίνο και είναι αναπόφευκτο κομμάτιτου, ο πόνος μπορεί και πρέπει να αντιμετωπίζεται, με στόχο την εξασφάλιση ποιότητας ζωής στους καρκινοπαθείς και, όταν ο καρκίνος είναι τελικού σταδίου, αξιοπρέπεια στο θάνατο. Είναι γνωστό ότι ο πόνος στους καρκινοπαθείς αυξάνεται ή ελαττώνεται εάν συνυπάρχουν οι κάτωθι συνθήκες:
1. Κοινωνική εγκατάλειψη, κόπωση, άγχος, αϋπνία, λύπη, κατάθλιψη και εσωστρέφεια, που προκαλούν αύξηση στην αντίληψη του πόνου.
2. Συμπτωματική θεραπεία, ξεκούραση, συμπάθεια, κατανόηση, ενασχολήσεις, ελαττωμένο άγχος και αναλγητικά που προκαλούν μείωση στην αντίληψη του πόνου.
Ο ασθενής και η οικογένειά του πρέπει να αποκτήσουν το συναίσθημα της ασφάλειας απέναντι στην ομάδα αντιμετώπισης του πόνου και παρηγορητικής αγωγής, αφού τους εξασφαλισθεί η δυνατότητα να μιλούν για τα προβλήματά τους, να ενθαρρύνονται για να αντιμετωπίσουν την κατάσταση και να ενισχύονται στην ελπίδα για μια ποιότητα ζωής απαλλαγμένη από πόνο και συνοδά συμπτώματα μέχρι το τέλος του βίου τους.
Παρηγορητική φροντίδα
Η αντιμετώπιση του πόνου στον καρκινοπαθή αποτελεί μέρος μιας ευρύτερης θεραπευτικής προσπάθειας γνωστής ως παρηγορητική φροντίδα, που ορίζεται ως «ενεργός, συνολική φροντίδα του ασθενούς με ενεργό, προοδευτική νόσο, απειλητική για τη ζωή». Η παρηγορητική φροντίδα περιλαμβάνει πολλούς επαγγελματίες υγείας.
Επαρκής ανακούφιση του πόνου μπορεί να επιτευχθεί τουλάχιστον στο 85% των καρκινοπαθών που λαμβάνουν την ιδανική αναλγητική αγωγή, όπως αυτή προτείνεται από τον ΠΟΥ. Από το 1986 ο ΠΟΥ αποφάσισε ότι οι καρκινοπαθείς ασθενείς (καθώς και οι ασθενείς με χρόνιο πόνο) θα πρέπει να αντιμετωπίζονται στα ειδικά Κέντρα Πόνου και Παρηγορητικής Φροντίδας. Στα Κέντρα αυτά, ο ασθενής αντιμετωπίζεται από ομάδα επαγγελματιών υγείας και απολαμβάνει την πολυπαραγοντική προσέγγιση τόσο για τον πόνο του όσο και για τα συνοδά συμπτώματα της νόσου. Υποστηρίζεται ψυχολογικά αυτός και το συγγενικό του περιβάλλον και υποβάλλεται σε φυσιοθεραπεία αποκατάστασης, εάν το απαιτεί η κατάσταση του
Ο καρκινικός πόνος και η ταλαιπωρία επηρεάζουν δραστηριότητες της καθημερινής ζωής, της οικογενειακής ζωής και της κοινωνικής λειτουργικότητας. Είναι σημαντική η εκτίμηση και ηαντιμετώπιση αυτών των ζητημάτων στη διάρκεια της θεραπείας του πόνου.
Βασικές αρχές
Η θεραπεία με αναλγητικά φάρμακα αποτελεί την κύρια οδό για την αντιμετώπιση τουκαρκινικού πόνου. Οι περισσότεροι ασθενείς με καρκινικό πόνο μπορεί να αντιμετωπισθούν αποτελεσματικά με χορήγηση από του στόματος οπιοειδών, εφ' όσον δοθούν στη σωστή δόση. Θα πρέπει να γνωρίζουμε τις αρχές για την εναλλαγή των οπιοειδών. Θα πρέπει να υπάρχει εξειδίκευση στη θεραπεία με οπιοειδή όλων των γιατρών που αντιμετωπίζουν ασθενείς με καρκίνο. Η χρήση συνοδών αναλγητικών φαρμάκων - όπως μη στεροειδών αντιφλεγμονωδών φαρμάκων (ΜΣΑΦ), αναστολέων COX2, αντικαταθλιπτικών και αντιεπιληπτικών - είναι χρήσιμη στην αντιμετώπιση του καρκινικού πόνου.
Σε κάποιους ασθενείς, όπου δεν μπορούμε να επιτύχουμε την ιδανική ισορροπία μεταξύ της αναλγησίας με οπιοειδή και των παρενεργειών, απαιτείται παρεμβατική ή εναλλακτική προσέγγιση. Η προσέγγιση αυτή μπορεί να περιλαμβάνει επεμβατικές τεχνικές (όπως νευρικούς αποκλεισμούς, νωτιαία χορήγηση φαρμάκων μέσω αντλιών, νευροδιέγερση), καθώς και φυσικοθεραπεία και ψυχολογική υποστήριξη, μουσικοθεραπεία, βελονισμό.
Φυσικοθεραπεία και ψυχολογική υποστήριξη
Η φυσικοθεραπεία μπορεί να είναι χρήσιμη στην αντιμετώπιση του καρκινικού πόνου – στην πρόληψη λ.χ. δευτερογενών επώδυνων επιπλοκών στον μυοπεριτοναϊκό ιστό ή στις αρθρώσεις, σε ασθενείς με εξασθενημένα άκρα. Φυσικοθεραπευτικές τεχνικές, όπως η χρήση θερμότητας ή κρύου, μπορεί να χρησιμοποιηθούν για την θεραπεία ορισμένων ασθενών με καρκινικό πόνο.
Θα πρέπει επίσης να γνωρίζουμε το εύρος των ψυχολογικών και ψυχοκοινωνικών επιδράσεων, που μπορεί να αναγνωρισθούν μέσα από μια συνολική εκτίμηση. Οι ψυχιατρικές διαταραχές που είναι συνηθισμένες στους ασθενείς με καρκινικό πόνο είναι η κατάθλιψη και το άγχος. Οι διαταραχές αυτές θα πρέπει να αντιμετωπίζονται με ψυχολογική υποστήριξη και αντικαταθλιπτικά φάρμακα.
Κλιμακωτή χορήγηση φαρμάκων
Ο ΠΟΥ έχει καταρτίσει μια «αναλγητική κλίμακα» για την επιλογή του κατάλληλου φαρμάκου για κάθε ασθενή. Παρακεταμόλη, ΜΣΑΦ και κοξίμπες αποτελούν το πρώτο σκαλοπάτι της κλίμακας (βήμα πρώτο). Κωδεΐνη, προποξυφένη, υδροκοδόνη και διϋδροκωδεΐνη αποτελούν το δεύτερο (βήμα δεύτερο). Μορφίνη, υδρομορφόνη, λεβορφανόλη, μεθαδόνη, φεντανύλη, βουπρενορφίνη και διαμορφίνη το τρίτο (βήμα τρίτο). Η πεθιδίνη δεν πρέπει να χρησιμοποιείται για τη συστηματική θεραπεία του καρκινικού πόνου.
Σημαντική είναι η χορήγηση του φαρμάκου «με το ρολόι» δηλαδή σε τακτά χρονικά διαστήματα, καθώς και η χορήγηση επιπλέον δόσεων (δόσεις «σωτηρίας») σε εξάρσεις πόνου με βάση τις ανάγκες του ασθενούς.
Θα πρέπει να γνωρίζουμε την κριτική σημασία της τιτλοποίησης της δόσης, για να εξατομικευτεί η θεραπεία με τα οπιοειδή. Η τιτλοποίηση της δόσης βασίζεται στην αρχή ότι η δόση θα πρέπει να αυξηθεί μέχρι να επιτευχθεί επαρκής αναλγησία ή μέχρι να αναπτυχθούν στον ασθενή αφόρητες και μη αντιμετωπίσιμες παρενέργειες.
(Η Αθηνά Βαδαλούκα είναι αναπληρώτρια καθηγήτρια Αναισθησιολογίας, Θεραπείας Πόνου & Παρηγορητικής Φροντίδας του Πανεπιστημίου Αθηνών στο Αρεταίειο Νοσοκομείο, πρόεδρος της Ελληνικής Εταιρείας Ανακουφιστικής Συμπτωματικής Φροντίδας Καρκινοπαθών και μη Ασθενών, τ. πρόεδρος της Ευρωπαϊκής Εταιρείας Περιοχικής Αναλγησίας, μέλος του Επιστημονικού Συμβουλίου Παγκόσμιου Ινστιτούτου Πόνου, μέλος της Ελληνικής Εταιρείας Αλγολογίας)
Πηγή: TA NEA
